Hơnhôông - Bài hát giao duyên đặc sắc của dân tộc Ba Na

Vào những dịp có lễ hội lớn của tộc người Ba Na xưa, có lễ đâm trâu như mừng nhà rông mới hay lễ hội Et pơlêh, mừng xuân năm mới, nếu ai đã từng đến dự, không những được thưởng thức rượu ghè với mùi vị thơm ngon, ngọt nồng mà lại còn được nghe những khúc tình ca giao duyên Ba Na dạt dào tình cảm, xao xuyến lòng người của nhưng đôi tình nhân trai tài gái sắc đang độ xuân thì. Trong đó, bài thường được hát nhiều nhất là Hơnhôông- một bài hát giao duyên đặc sắc.

Hơnhôông - làn điệu dân ca đặc sắc của người Ba Na hầu như chỉ còn được tái hiện trên sân khấu. Ảnh: Q.Đ

Khi men rượu cần đã lâng lâng, thịt nướng đã thơm lừng, chàng trai mạnh dạn hơn, gợi chuyện tỏ tình trước. Không nói thẳng tên nàng, chàng đã mượn hình ảnh của chim rừng để ví von:

- Oaih lah’mêm kơdih jat, oh ơi!

‘Bôh sem reêch ieê iênh ‘wă rôp wai.

‘Bôh sem yă yai ĩnh ‘moih ‘nhăk rong

Bôh sem jong ĩnh ‘moih wă rôp ioêk.

Tạm dịch:

Nàng vô vàn dấu yêu của ta ơi!

Thấy chim sẻ nhỏ ta muốn bắt giữ

Thấy chim én non ta muốn đem nuôi

Thấy chim nhồng đẹp ta muốn cầm lấy.

Với chàng trai lúc này thì người con gái đang đứng trước mặt rất thơ ngây, và xinh đẹp. Trong mắt chàng, nàng như một con chim se sẻ dễ thương, hay một con chim én dễ yêu và thông minh xinh đẹp mượt mà như chim nhồng. Chàng muốn bắt nó đem về nhà để chàng được ngắm nghía, được nâng niu mỗi ngày. Đó là cách tỏ tình tếâ nhị, tuy đơn sơ mộc mạc nhưng rất tình tứ, rất quyến rũ khiến cô gái nghe lòng mình xao xuyến...

Cô gái vốn thông minh, lanh lẹ không kém, vội đáp lại rằng:

- Hô lah dăm ĩnh! ‘Mêm’mêm jat la!

Sem reêch ieê tam gơh joh sa ai,

Sem yă yai tam gơh bỡ tơpu,

Sem jong âu tam gơh axi roê.

Tạm dịch:

Thương chàng thương nhiều lắm, nhưng chàng ơi!

Chim sẻ nhỏ chưa biết tự mổ ăn,

Chim én kia chưa tự làm được tổ,

Chim nhồng bé này nó hót chưa hay.

Dẫu biết rằng lúc này con tim mình đang rất bồi hồi xao xuyến trước sự chinh phục tài tình khéo léo của chàng trai, nhưng vì phận gái nàng phải dè dặt. Nàng cũng muốn thăm dò xem chàng trai có thật lòng với mình không bằng những lời lẽ rất khiêm tốn. Điều đó càng khiến chàng trai càng khát khao chiếm được lòng nàng một cách nhanh chóng hơn. Vì vậy chàng đã mạnh bạo hát lại rằng:

-Hỗ lah oh ĩnh bĩ eng kơdih!

Sem reêch tam gơh joh sa - Inh tơmâm

Sem ieê tam ‘đei tơpu - Inh gô bỡ

Sem jong tam gơh axi - Inh bơtho

Tạm dịch:

Nàng yêu ơi! Ta yêu mến nàng vô cùng!

Chim nhỏ chưa tự mổ ăn được - Ta sẽ mớm

Chim non chưa làm tổâ được - Ta sẽ làm

Chim nhồng bé hót chưa hay - Ta sẽ dạy

Chàng đã tỏ thái độ rất mạnh mẽ và tự tin sẽ làm tất cả vì nàng.

Khi đã có được chỗ dựa vững chắc, coi chàng như chim đại bàng sẵn sàng chở che cho cánh chim non, nàng cảm thấy vững tin nên đã đáp lại bằng những lời rất rõ ràng, dứt khoát:

-‘Nhoêng ơi! Sem ieê âu pơjao kơ ‘nhoêng

Hơroh pơm kiơ druh rôp sem ieê

Gô oh jeê cham, oh năm kơdih

Gô ah măng jang ho, oh gô truh

Có nghĩa là:        

Chàng ơi! Chim nhỏ này thuộc về chàng

Chàng chớ vội vàng mà đuổi bắt nó

Chàng hãy chờ ngoài sân - Chim tự đến

Hay chờ ở ngoài ngõ - Đón chim vào.

Hơnhôông là một trong những làn điệu dân ca tữ tình rất đặc sắc của người Ba Na xưa được các chàng trai cô gái rất ưa thích và sáng tạo ra những lời lẽ vô cùng sâu sắc. Nhưng thật đáng tiếc là lớp trẻ hôm nay không còn mấy ai biết đến. Họ bị lôi cuốn bởi nếp sống hiện đại, thích những loại nhạc sôi động nên Hơnhôông đang có nguy cơ mai một. Vào mùa lễ hội, thật buồn khi chỉ thấy thanh, thiếu niên Ba Na hát những bài hát mới, nhún nhảy theo điệu nhạc mới mà không còn ai nhớ đến Hơnhôông, dù chỉ là một câu. Có chăng chỉ còn số ít nghệ nhân và người già nhớ và hát được mà thôi.

Còn với tôi “Hơnhôông” mãi mãi là những bài ca tuyệt đẹp, hấp dẫn, say đắm lòng người. Sẽ tiếc vô cùng nếu mai kia không còn ai nhớ đến “nó” nữa…

  A Jar