Nghệ nhân A Níu đam mê âm nhạc truyền thống

Nghệ nhân đa tài

Chúng tôi tìm về làng Kleng, thị trấn Sa Thầy (huyện Sa Thầy) gặp nghệ nhân A Níu. Ông là nghệ nhân duy nhất ở làng biết chơi nhiều nhạc cụ truyền thống của dân tộc, nhất là chiêng. Ông dành một góc nhỏ trong nhà để cất giữ các loại nhạc cụ, vật dụng truyền thống. Mặc dù không thạo việc chế tác nhạc cụ, nhưng khả năng chơi nhạc của ông rất đặc sắc, làm say lòng người bởi những giai điệu mang đậm hơi thở của núi rừng.

Khi chúng tôi ngỏ lời muốn nghe ông biểu diễn, nghệ nhân A Níu không ngần ngại lấy cây đàn ting ning cất kỹ phía trong nhà. Ông hỏi chúng tôi thích nghe bài gì và diễn tấu một đoạn trong bài nhạc mang tên “Chiến thắng” do ông tự sáng tác. Mặc dù ông chơi bằng đàn ting ning, nhưng khi giai điệu vang lên chúng tôi cảm giác như được nghe một đội chiêng diễn tấu. Nghệ nhân A Níu cho biết, hầu hết các bài nhạc ông đều có thể chơi thành thạo bằng chiêng hoặc nhạc cụ.

Mỗi khi biểu diễn nhạc cụ lại làm nghệ nhân A Níu nhớ về cha, ông mình ngày trước. Ảnh: H.T

Mặc dù đôi mắt nghệ nhân A Níu đã mờ từ lâu, không thấy rõ phải đeo kính nhưng khi diễn tấu, ông vẫn tạo cho người xem nhiều cảm xúc qua ánh mắt. Tay ôm cây đàn ting ning vào lòng, đôi mắt ông hướng xa xăm, sáng rực lên như đặt hết tâm tư, tình cảm trải nghiệm của mình vào từng động tác, từng giai điệu bài nhạc.           

Nghệ nhân A Níu cho biết, từ khi 6 tuổi, ông đã theo cha và người già trong làng đi nhiều lễ hội, được xem nhiều tiết mục biểu diễn của mọi người. Lúc ấy, ông chỉ đứng xem, lâu lâu được các già làng gọi lại chỉ dạy cho vài điều, tối về lại lấy đàn, lấy chiêng của cha ra thực hành lại. Theo năm tháng, những thói quen tưởng chừng như bình thường ấy lại ăn sâu vào máu của ông, lúc nào không hay.

Khi nhận thấy con mình có khả năng hơn đám bạn cùng trang lứa, cha nghệ nhân A Níu tiếp tục hướng dẫn con cách đánh chiêng, trống và một số loại đàn. Dù biết chơi nhiều nhạc cụ, nhưng khi lớn lên, ông chỉ chơi thường xuyên chiêng và đàn ting ning.

Nghệ nhân A Níu chia sẻ: “Khi được cha và những người già truyền cảm hứng thì tôi càng thêm say mê và muốn học cách chơi hết tất cả các nhạc cụ, vì mỗi loại có nét độc đáo và sự cuốn hút riêng. Nhưng sau đó tôi lại chọn đam mê chiêng và đàn ting ning. Chiêng và đàn ting ning như một sự kết hợp hoàn hảo không chỉ trong biểu diễn mà còn trong lúc tập luyện. Những giai điệu của chiêng có thể phiên qua đàn Ting Ning để biểu diễn và ngược lại. Chính điều đó giúp tôi rất nhiều trong việc cảm âm và sáng tác các bài nhạc khi có sự trợ giúp của hai loại nhạc cụ này”.

Nghệ nhân A Níu truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ. Ảnh: H.T

Chính vì say mê tích lũy, rèn luyện, sau nhiều năm, nghệ nhân A Níu  đã trở thành một trong những nghệ nhân đánh cồng chiêng, chơi nhạc cụ nổi tiếng khắp vùng. Cũng bởi yêu âm nhạc dân tộc, từ nhiều năm nay nghệ nhân A Níu luôn trăn trở phải làm gì đó để bảo tồn nghệ thuật dân gian đặc sắc này. Chính việc làm của ông đã góp phần tích cực trong bảo tồn và phát huy nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc.

Nỗi lo âm nhạc dân gian bị mai một

Giữa buổi sáng mát mẻ, âm thanh đàn ting ning của nghệ nhân A Níu như càng lúc càng cuốn chúng tôi vào câu chuyện kể của ông. Ông đánh hết bài này đến bài khác, chốc chốc lại dừng lại để trả lời câu hỏi của chúng tôi, rồi tiếp tục lướt những ngón tay trên phím đàn.  Những giai điệu lúc vui tươi, lúc da diết làm chúng tôi thêm đắm chìm vào từng bài nhạc.

Nghệ nhân A Níu chia sẻ: “Bây giờ hình ảnh chàng trai, cô gái cùng hòa tấu nhạc cụ, đánh chiêng, nắm tay bên ánh lửa bập bùng đã dần thưa. Chiêng, nhạc cụ nếu không được đánh thường xuyên sẽ quên, sẽ mất dần cảm giác. Là người con của Tây Nguyên đại ngàn, các âm thanh nhạc cụ như cơm ăn, nước uống hàng ngày, như máu thịt không thể tách rời. Những ai có niềm đam mê nhạc cụ, muốn học đánh chiêng, chơi nhạc cụ thì tôi đều sẵn sàng truyền lại”.

Với trăn trở ấy, khi thấy những giai điệu truyền thống, tiếng chiêng, tiếng đàn dần ít đi không còn xuất hiện nhiều trong làng nữa, ông đã tích cực tham gia các lớp truyền dạy cồng chiêng do địa phương tổ chức. Đồng thời, ông còn tự thành lập đội chiêng, tập hợp trẻ em trong làng lại tập luyện để biểu diễn văn nghệ. Với sự uy tín của mình, ban đầu đội chiêng, đội văn nghệ thu hút nhiều người dân các lứa tuổi đam mê văn hóa văn nghệ tham gia.

Nghệ nhân A Níu lo lắng âm nhạc truyền thống của làng sẽ mai một. Ảnh: H.T

Tuy nhiên, gần đây, lớp trẻ không còn mặn mà với việc học nữa. Nghệ nhân A Níu ánh mắt đượm buồn kể: Thời gian trước, vì là người duy nhất thành thạo chiêng trong làng nên mỗi khi địa phương có lớp dạy đánh chiêng, tôi đều được mời tham gia dạy. Nhưng một điều đáng buồn là khi kết thúc những lớp học như thế, các em nhỏ cũng không mặn mà gì mấy rồi bỏ quên những kiến thức đã học, không áp dụng gì được. Ngoài ra, những năm gần đây, bà con trong làng vì thấy cái lợi trước mắt đã bị người lạ dụ dỗ bán hết chiêng, đồ cổ, những vật dụng có giá trị trong nhà. Số chiêng lớn, chiêng nhỏ trong làng chỉ còn sót lại vài cái riêng lẻ nên mỗi khi biểu diễn gặp nhiều khó khăn vì chiêng phải đủ bộ mới đánh được, thiếu một chiếc không ra bộ chiêng,

“Khi cuộc sống còn nhiều khó khăn, bà con lại không hiểu được cái lợi về lâu dài nên thường ít ai quan tâm đến văn hóa truyền thống. Điều này  làm tôi càng trăn trở với việc bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc của mình” – Nghệ nhân A Níu bộc bạch.

Chia tay nghệ nhân A Níu ra về, chúng tôi mong rằng ông sẽ luôn giữ gìn sức khỏe, tiếp tục đam mê và nhiệt huyết với những giá trị văn hóa dân tộc và quê hương, góp phần “giữ lửa” văn hóa truyền thống tại địa phương.

HOÀNG THANH