Về trung tâm thị trấn Đăk Rve, huyện Kon Rẫy, đi qua chiếc cầu dây văng giữa thị trấn yên bình là địa phận thôn 5, chúng tôi ghé vào ngôi nhà đối diện với chiếc cầu này, hỏi thăm bà Y Minh sinh năm 1956, dân tộc Xơ Đăng. Nhắc đến bà, người dân ở đây ai cũng biết bởi bà rất tâm huyết với việc giữ gìn nghề rượu cần truyền thống.
Đối với đồng bào các DTTS trên địa bàn tỉnh, giọt nước là một biểu tượng văn hóa hết sức độc đáo, nó gắn liền với đời sống văn hóa, tinh thần, tâm linh của người dân trong từng làng. Cùng với nhà rông, cồng chiêng, giọt nước tượng trưng cho một góc hồn làng.
Cuộc sống của mỗi dân tộc trong cộng đồng dân tộc Việt Nam không thể thiếu những trò chơi dân gian. Trò chơi dân gian không đơn thuần là một trò chơi của trẻ em mà có cả người lớn, nó chứa đựng cả một nền tảng văn hóa dân tộc.
Sau hơn 1 năm nhà rông cũ bị xuống cấp nghiêm trọng, dân làng Kon Drei (xã Đăk Blà, thành phố Kon Tum) đã đồng lòng, quyết tâm dựng lại nhà rông mới theo đúng nguyên mẫu nhà rông truyền thống của đồng bào Ba Na.
Làng Jang Roong ẩn mình trong vùng cao nguyên ngát xanh của vùng núi Đăk Cấm - Ngọc Réo có khí hậu trong lành; làng được bao bọc bởi những đồi cà phê, cao su, bời lời bạt ngàn và trảng rừng nguyên sinh mang vẻ đẹp hoang sơ, cuốn hút. Theo tiếng Ba Na, Jang Roong có nghĩa là “Trời nuôi”.
Ngồi trên bậc nhà rông của làng, nhìn ra mặt hồ Ya Ly mịt mờ sóng nước, lắng nghe tiếng mưa gõ đều đều trên mái tôn, già làng A Dót (làng Rắc, xã Ya Xiêr, huyện Sa Thầy) tiếc nuối nói: Từ khi nhà rông được "bê tông hóa" là đã đánh mất đi hồn cốt của nó rồi, dân làng nhớ lắm nhà rông bằng gỗ, bằng tranh trước kia...
Về làng Kon Brắp Du (xã Tân Lập, huyện Kon Rẫy) vào những ngày đầu năm nay, được gặp gỡ và nghe “cây đại thụ” của làng - A Jin Đen - kể về những món ẩm thực của người dân tộc Ba Na (nhánh Jơ Lơng) nơi đây, chúng tôi háo hức được nếm thử mùi vị ngọt ngào của đại ngàn, vị cay nồng của tiêu rừng, vị chua ngọt của lá mì, vị đăng đắng của ruột cá suối... và hơn thế nữa, vị nồng nàn của thứ rượu ghè đê mê lòng du khách thập phương.
Người H'rê ở làng Vi Ô Lắc (xã Pờ Ê, huyện Kon Plông) có truyền thống làm lúa nước nên các sinh hoạt tín ngưỡng đa phần gắn liền với chu kỳ vòng đời của cây lúa. Hằng năm, người dân làng Vi Ô Lắc thường tổ chức nhiều lễ hội liên quan đến cây lúa.
Đến làng du lịch Kon Ktu (xã Đăk Rơ Wa, thành phố Kon Tum), du khách không chỉ được ngắm nhìn vẻ đẹp của mái nhà rông cao vút, những nếp nhà sàn cổ kính của người Ba Na, mà còn được thực hiện chuyến trải nghiệm thú vị, lênh đênh trên sông nước cùng những chiếc thuyền độc mộc do chính bàn tay tài hoa của người dân nơi đây đục đẽo, để thưởng ngoạn cảnh đẹp của dòng Đăk Bla. Đó nhất định sẽ là chuyến đi để lại nhiều cảm xúc trong lòng du khách…
A Thăk cầm một bẹ chuối nhỏ đập dập nát một đầu chấm vào bát rượu tiết gà và bôi lên từng chiếc cồng chiêng một. Rồi ông cầm bát rượu tiết cùng với đội cồng chiêng của dân làng đứng thẳng người lên thành kính mời Yàng. A Thăk khấn to: Ơi… Yàng!...
Suốt mấy ngày qua, dân làng Plei Đôn (phường Quang Trung, thành phố Kon Tum) vui lắm, bởi việc sửa chữa nhà rông của làng bị hư hỏng, xuống cấp đã hoàn thành. Già làng A Thơr nâng cần rượu, mắt lim dim: Vậy là hồn làng đã có nơi trú ngụ khang trang rồi. Với người Ba Na chúng tôi, không có nhà rông thì không thành làng; có nhà rông nhưng dột nát, hư hỏng thì thần linh cũng không về ở đâu...
Ngọn đồi là rừng xà nu, nơi ông A Meh (Đinh Môn) đi về trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Ông là nguyên mẫu cụ A Mét trong tác phẩm "Rừng xà nu" của nhà văn Nguyễn Trung Thành, nhưng có mấy ai biết, làng kháng chiến và cuộc đời của người Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân A Meh trong đời thực kể lại có khác cổ tích.
Dân tộc Xơ Đăng nhánh Tơ Đrá nổi tiếng với nghề rèn sắt thủ công từ bao đời nay. Điều đặc biệt, nguyên liệu để rèn, người Tơ Đrá luyện trực tiếp từ quặng sẵn có trong thiên nhiên. Nhưng, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, ngày nay nghề rèn thủ công của người Tơ Đrá hầu như dần bị quên lãng. Ông A Gul là một trong số ít người biết nghề rèn truyền thống của người Tơ Đrá và là người thợ rèn cuối cùng ở làng Kon Mong Tu…
Ngôi trường ấy không chỉ rợp cây xanh, bóng mát mà còn có không gian nhà rông, lễ hội. Ở đó vừa văng vẳng tiếng giảng bài, học chữ vừa rộn ràng tiếng cồng chiêng, múa xoang; vang tiếng cười giòn tan ngây thơ của các em khi chơi các trò dân gian: ô ăn quan, bịt mắt bắt dê…
Trong các lễ hội lớn của đồng bào DTTS Kon Tum luôn có bóng dáng cây nêu (còn gọi là cột cúng). Cây nêu vừa là hình tượng nghệ thuật kiến trúc, vừa là biểu tượng tâm linh gắn kết đất trời trong các nghi lễ truyền thống của người dân tộc thiểu số nơi đây.
Kon Tum không chỉ hấp dẫn bởi cảnh quan thiên nhiên đẹp mà còn để lại nhiều ấn tượng với những nét văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc. Trong đó, có thể kể đến các sản phẩm dệt thổ cẩm độc đáo của người Ba Na.