Theo quan niệm tín ngưỡng từ thuở xa xưa của đồng bào các dân tộc thiểu số Bắc Tây Nguyên, thần lúa mang hồn phụ nữ, nên các nghi lễ, hội lễ cúng hồn lúa, mừng mẹ Lúa được tổ chức gắn với từng gia đình, hay cộng đồng làng đều để bày tỏ lòng biết ơn, kính quý đối với thần linh và cầu mong những điều may mắn tốt lành sẽ tới, tai ương khổ ách được qua.
Bước vào mùa khô, khi những khóm hoa dã quỳ vàng rực khoe sắc khắp núi đồi, già làng A Chạc (71 tuổi) ở làng Đông Nây, xã Đăk Man (huyện Đăk Glei) lại thấy lòng rạo rực niềm vui, bởi mùa xuân đang đến, ngày Tết Nguyên đán cũng cận kề.
Từ xa xưa, người Giẻ ở Đăk Glei đã biết đan chiếu Cỏr để nằm ấm (loại chiếu đặc trưng riêng có được làm từ lá Cỏr-dứa rừng) nhằm chống chọi với cái lạnh những tháng cuối năm ở vùng cao. Ngày nay, tại các làng đồng bào Giẻ ở vùng sâu, vùng xa của huyện Đăk Glei, nhiều gia đình vẫn còn giữ phong tục đan loại chiếu truyền thống này.
Chúng tôi về xã Hiếu trong một ngày cuối đông, trời dịu nắng. Con đường mòn xẻ đôi những con dốc, rồi lại nối dốc len lỏi dưới tán rừng. Rừng xã Hiếu mênh mông, rộng lớn che chở cho gần 2.900 người đồng bào dân tộc thiểu số M’Nâm, H’Re sống yên vui dưới tán rừng.
Mỗi chuyến đi công tác xa, cô bạn tôi thường “chít chát” về mà than rằng: Hôm nay, đi qua cầu của “người ta” mà nhớ quá chừng, thương quá chừng cầu Đăk Bla “của mình”. Tôi cười toáng lên: Thương gì không thương, nhớ gì không nhớ, lại đi thương nhớ một cây cầu? Nói vậy, nhưng lại nghĩ: Không phải mình cũng thế ư? Mà đâu chỉ riêng ai, có biết bao nhiêu người đã thương nhớ một cây cầu mỗi khi xa nhà...
Làng Kon Klor (phường Thắng Lợi, thành phố Kon Tum) xưa nay nổi tiếng với nghề làm rượu cần. Bởi rượu cần ở đây có hương vị thơm ngon đặc biệt "như dẫn dụ, như quyến rũ" đối với những ai thưởng thức. Ngày nay, nghề truyền thống này vẫn được nhiều gia đình người Ba Na nơi đây gìn giữ. Đặc biệt, trong số đó có một đại gia đình đã góp nhiều công sức để đưa hương rượu cần truyền thống của làng mình bay xa…
Không để cồng chiêng phải “chảy máu” như ở các nơi khác, người dân làng Kon Ktủh, thôn 11, xã Đăk Ruồng (huyện Kon Rẫy) không chỉ góp tiền mua bộ cồng chiêng mà còn nâng niu, giữ gìn như một báu vật của làng suốt 35 năm qua. Nhịp cồng chiêng ở làng Kon Ktủh cũng nhờ đó mà thêm phần đắm say, mê hoặc và tiếp tục tiếp sức cho lớp trẻ niềm đam mê “giữ lửa” văn hóa truyền thống.
Kon Plông được biết đến là vùng đất với rất nhiều đặc sản núi rừng và các loại cây dược liệu như: măng khô, chuối rừng, sơn tra, tiêu rừng... Tuy nhiên, mỗi vùng đất lại có những loại cây đặc trưng, ưu thế riêng. Và xã Ngọc Tem là địa phương được xem như xứ sở của chuối rừng Kon Plông.
Những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, có đến 3 lần già A Ram cùng với bà con dân làng Chốt, thị trấn Sa Thầy (huyện Sa Thầy) phải dời làng đi nơi khác. Mỗi lần như thế, già A Ram phải vất vả lắm mới giữ được những bộ chiêng, ché (ghè) cổ do cha mẹ để lại…
Tôi vào xã Xốp khi những cánh rừng đã bắt đầu xào xạc gió khô hanh. Cuối tháng 11 rồi, nhưng gió núi chưa hừng hực cuốn theo bụi đất mà nhẹ thổi qua những nóc nhà. Dòng Đăk Mỹ miệt mài chảy vào thời gian, chảy qua năm tháng, con nước xoáy tròn vào đá, chững lại như ngẫm nghĩ, rồi buông rời đá mà xuôi dòng, miên man kể những chuyện vui ở Xốp...
Người Ja Rai có câu “Ting ning jing ơi yă ching chênh”, dịch nghĩa “Ting ning là ông bà cồng chiêng”. Loại nhạc cụ này không thể thiếu vắng trong các sự kiện văn hóa, góp phần làm phong phú thêm nét đẹp của văn nghệ dân gian.
Trải qua thời gian, lệ làng ngày càng được điều chỉnh, chọn lọc cho phù hợp hơn với xu thế phát triển và đến nay, cùng với pháp luật của Nhà nước, lệ làng vẫn tồn tại, góp phần quan trọng trong việc điều chỉnh các mối quan hệ trong cộng đồng làng.
Cùng với sâm Ngọc Linh, hồng đẳng sâm, măng khô, rượu sim…, chuối sấy cũng là đặc sản của Kon Tum. Sản phẩm được làm từ chuối sứ (chuối mốc) ép mỏng rồi đem sấy, nướng, mang hương vị thơm ngon đặc biệt…
Đất lành chim đậu, gắn bó với mảnh đất Kon Tum, người Quảng Nam đã để lại dấu ấn đậm nét. Cùng với các dân tộc trên địa bàn tỉnh, bà con xứ Quảng góp phần làm cho mảnh đất Kon Tum thêm đa dạng, phong phú, ngày càng phát triển.
Theo các nhà nghiên cứu, Kon Tum có những "địa tầng văn hóa" bí ẩn đầy sức cuốn hút vẫn chưa được khám phá hết. Ngay bên dòng Đăk Bla thơ mộng, hiện vẫn còn lưu giữ những dấu tích của người Chăm, mà theo các nhà nghiên cứu thì đây là một trong những di tích văn hóa Chămpa cổ nhất ở Tây Nguyên...
Dân tộc Brâu là 1 trong 7 DTTS tại chỗ ở Kon Tum với kho tàng văn hóa rất phong phú và đa dạng. Những năm qua, với sự hỗ trợ của Nhà nước, cộng đồng người Brâu ở thôn Đăk Mế (xã Pờ Y, huyện Ngọc Hồi) tích cực gìn giữ bản sắc văn hóa và nỗ lực xây dựng đời sống ấm no, hạnh phúc.