Những nghệ nhân bền bỉ giữ gìn bản sắc văn hóa

Nghệ nhân A Hyơh (bên trái) nhiệt huyết, bền bỉ giữ gìn văn hóa cồng chiêng của dân tộc. Ảnh: M.V

Lớn lên trong âm vang của tiếng cồng chiêng, nghệ nhân A Hyơh (70 tuổi, dân tộc Gia Rai, ở thôn Lung Leng, xã Sa Bình) luôn lo lắng về sự mai một di sản văn hóa vì nhiều lý do khác nhau. Bởi vậy, ngày nối ngày, ông miệt mài truyền dạy cách đánh cồng chiêng cho thế hệ sau.

Nghệ nhân A Hyơh kể, khi còn nhỏ, ông lẽo đẽo theo cha mỗi ngày. Ông nhớ nhất là được cha cho đi cùng đến các lễ hội trong thôn. Tuy cuộc sống còn nhiều thiếu thốn nhưng khi ấy hầu như người đàn ông nào cũng biết đánh cồng chiêng. Cứ như vậy, ông lớn lên với tiếng chiêng và đam mê lúc nào không hay. Ban đầu, ông thấy bài chiêng nào đánh lên giai điệu cũng giống nhau. Thế nhưng, luyện tập, cảm thụ nhiều, ông mới nhận ra, mỗi bài có một ý nghĩa và cách đánh khác nhau.

Với mong muốn lưu giữ giá trị văn hóa của dân tộc Gia Rai, ông đã sưu tầm, bảo quản, giữ gìn bộ cồng chiêng của mình như đứa con tinh thần suốt 30 năm qua. Với ông, việc khách đến nhà thấy bộ cồng chiêng, tìm hiểu về chiêng cũng chính là cách để chiêng trường tồn. Hiện nay, ông là người duy nhất tại thôn sở hữu 2 bộ cồng chiêng.

“Trước kia, trong thôn còn nhiều cồng chiêng lắm nhưng sau có người mua trả giá cao nên bà con bán hết. Hai bộ của gia đình cũng có người hỏi mua với giá hàng chục triệu đồng. Nhưng đây là vật quý của ông cha để lại nên gia đình không bán. Mình phải có trách nhiệm gìn giữ cho con cháu đời sau”- nghệ nhân A Hyơh chia sẻ.

Năm 2023, nghệ nhân A Hyơh cùng các nghệ nhân khác trong thôn Lung Leng mở lớp truyền dạy cồng chiêng, xoang miễn phí cho thanh - thiếu niên của thôn. Lớp học hiện có 20 em thường tập luyện vào những ngày cuối tuần. Đến với lớp học, các em được tìm hiểu thanh âm của từng chiếc chiêng, vai trò của mỗi người trong đội, cách chơi từng bài nhạc chiêng khác nhau.

Sau gần 2 năm được nghệ nhân A Hyơh truyền dạy, nhiều thanh, thiếu niên ở thôn đã có thể chơi thành thạo và hơn cả là sự đam mê âm nhạc truyền thống, nét đẹp văn hóa của dân tộc. Em A Đạt (12 tuổi) hồ hởi nói: Trước kia, thấy mọi người đánh cồng chiêng, em cũng thích lắm, nhưng không biết chơi. Giờ được học, biết đánh rồi nên em tự tin hơn. Em rất vui vì khi được đi biểu diễn ở các lễ hội, hội thi.

Nghệ nhân Y Thông hướng dẫn người trẻ trong thôn về kỹ thuật dệt hoa văn. Ảnh: M.V

Ở thôn Đăk Đe, xã Rờ Kơi, nghệ nhân Y Thông (65 tuổi) đã nhiều năm bền bỉ góp sức giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa người Hà Lăng (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng). Cũng như bao người phụ nữ ở thôn, từ nhỏ, bà đã được mẹ chỉ cách dệt những tấm thổ cẩm đơn giản, lớn lên một chút thì chỉ cách dệt những đường nét hoa văn phức tạp hơn. Khi lập gia đình, bà thường xuyên dệt để tặng người thân nên tay nghề ngày càng nâng cao.

Theo nghệ nhân Y Thông, một tấm thổ cẩm đẹp phải có các loại hoa văn trang trí. Tuy nhiên, kỹ thuật tạo hoa văn trên thổ cẩm lại mất nhiều thời gian, đòi hỏi người dệt phải thật kiên trì và tỉ mỉ trong từng công đoạn. Bởi vậy, khi biết nhiều phụ nữ trong thôn không làm được điều này, bà đã không ngần ngại chỉ dạy cho từng người, đặc biệt là lớp trẻ.

“Tôi rất muốn gìn giữ nghề dệt truyền thống của dân tộc nên những ai muốn học hỏi kỹ thuật dệt, tôi đều truyền đạt lại. Hiện nay, 3 con gái của tôi đã nắm vững kỹ thuật dệt các loại hoa văn tinh xảo”- nghệ nhân Y Thông cho hay.

Ngoài dệt thổ cẩm, bà còn biết đến là người hát dân ca hay nhất vùng. Bà nhớ lại, trong thôn lúc đó có rất nhiều nghệ nhân hát dân ca Hà Lăng, nhất là vào mỗi dịp tết đến, xuân về hoặc tại các lễ hội, đám cưới, mừng nhà rông mới. Đam mê và có năng khiếu bẩm sinh nên chỉ nghe qua vài lần là bà nhớ, hát lại được các làn điệu.

Bà đã tham gia rất nhiều các buổi biểu diễn, liên hoan dân ca từ cấp xã, huyện, tỉnh. Bà còn dạy hát dân ca miễn phí cho nhiều cô gái Hà Lăng ở các thôn trên địa bàn xã Rờ Kơi, với mong mỏi những giá trị văn hóa truyền thống sẽ được lưu giữ, trao truyền.

Ông Vũ Ngọc Anh- Phó trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Sa Thầy cho biết: Nhiệt huyết và sự bền bỉ qua nhiều năm tháng của những người như nghệ nhân A Hyơh, Y Thông và nhiều nghệ nhân am hiểu văn hóa truyền thống ở huyện đã và đang góp phần quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc trên địa bàn. Thời gian qua, từ nguồn vốn Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS và miền núi, huyện đã tổ chức nhiều hoạt động hỗ trợ các nghệ nhân lưu truyền, phổ biến hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống và đào tạo, bồi dưỡng, truyền dạy cho lớp người kế cận.   

Mai Vàng