Nghệ nhân A Bích (65 tuổi, ở thôn 7, xã Đăk Tờ Re, huyện Kon Rẫy) là một người luôn miệt mài gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, đặc biệt là cồng chiêng. Với ông, được truyền dạy và giúp thế hệ trẻ trong làng hiểu về cồng chiêng là một niềm vui và hạnh phúc.
Tiếp nối truyền thống của thế hệ đi trước, những người đàn ông Mơ Nâm (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) ở thôn Kon Vơng Kia (thị trấn Măng Đen, huyện Kon Plông) luôn nỗ lực duy trì cách chế tác và biểu diễn các nhạc cụ của dân tộc. Họ tích cực truyền dạy những gì họ nắm được trong di sản âm nhạc dân tộc cho con, cháu của mình. Nhờ vậy, âm thanh tà vẩu, cồng hay chiêng của người Mơ Nâm luôn vang mãi theo thời gian.
Thơm ngon, độc đáo và lạ - đó chính là những nhận xét của nhiều du khách khi thưởng thức các món ăn chế biến từ lá mì tại Phiên chợ nông sản sạch huyện Đăk Hà. Mang nét mộc mạc, bình dị trong văn hóa ẩm thực của người Xơ Đăng, các món ăn từ lá mì có thể “gây nghiện” cho bất kỳ ai, cho dù đó chỉ là lần đầu thưởng thức.
Nhắc đến nghệ nhân A Lêr (67 tuổi, thôn Kon Hngo Ktu, xã Vinh Quang, thành phố Kon Tum), người dân nơi đây ai cũng yêu mến, khâm phục, bởi ông vừa là người có uy tín, vừa tích cực tham gia truyền dạy, bảo tồn văn hóa cồng chiêng, đặc biệt là niềm đam mê ký âm, sáng tác để lưu giữ các giai điệu truyền thống của dân tộc mình.
Từ tỉnh Lạng Sơn vào lập nghiệp ở quê mới (thôn 3, xã Ia Đal, huyện Ia H’Drai), ngoài ý chí, nghị lực vươn lên trong phát triển kinh tế, các hộ gia đình người dân tộc Tày còn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc, duy trì điệu then, đàn tính nơi vùng biên.
Ở làng Kon H’Ngo K’Tu (xã Vinh Quang, thành phố Kon Tum), nghệ nhân A Khul là người có uy tín trong làng. Ông không chỉ nắm vững kỹ năng đánh cồng chiêng, chỉnh chiêng và sáng tác các bài chiêng mới mà còn tích cực tham gia vào việc truyền dạy, bảo tồn, phát huy di sản văn hóa cồng chiêng.
Một trong những nét làm nên kiến trúc độc đáo của nhà rông làng Kon Rôn (xã Ngọc Réo, huyện Đăk Hà) chính là “Luôm Khuôm”. “Luôm Khuôm” là một tấm gỗ lớn hình đuôi cá, nối liền với trụ dọc chính giữa nhà rông. Trên bề mặt “Luôm Khuôm” vẽ các họa tiết mang ý nghĩa về cuộc sống.
Mỗi khi cất tiếng hát trong trẻo, nghệ nhân dân gian Y Nía (55 tuổi) ở làng Kon Bỉ (xã Đăk Tơ Lung, huyện Kon Rẫy) như quên đi hết những bộn bề của cuộc sống, hòa mình vào núi rừng Tây Nguyên. Đây vừa là niềm đam mê, vừa là cách mà nghệ nhân Y Nía làm để bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống của cha ông mình để lại.
Gắn bó gần cả đời với nghề đan gùi, nhưng ông Fuih Jới (thôn làng Trấp, xã Ya Tăng, huyện Sa Thầy) vẫn luôn giữ trọn niềm tin yêu với nghề. Nghề đan gùi giúp ông tăng thêm nguồn thu nhập cho gia đình, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống.
Nhắc đến già làng A Lău (75 tuổi) ở làng Kroong Klah (xã Kroong, thành phố Kon Tum), người dân nơi đây ai cũng yêu mến và kính trọng, xem ông là một “thủ lĩnh” gương mẫu, dẫn dắt bà con đồng bào nơi đây vượt qua nhiều khó khăn, vươn lên ổn định cuộc sống, xây dựng thôn làng ngày càng đổi mới.
“Păng Chôh” - theo tiếng gọi của người Xơ Đăng có nghĩa là măng muối chua. Đây là một trong những món ăn lâu đời và thường xuất hiện trong bữa cơm hàng ngày của người Xơ Đăng. Món ăn tuy dân dã, nhưng cũng không kém phần cuốn hút.
Với vóc người nhỏ nhắn, đôi tay nhanh nhẹn, đặc biệt là biệt tài chỉnh chiêng, già A Binh (82 tuổi), trú tại làng Plei Rơ Wăk, xã Đăk Năng, thành phố Kon Tum đã để lại ấn tượng đặc biệt với ban giám khảo và khán giả tới xem Hội thi cồng chiêng, xoang các DTTS thành phố Kon Tum lần thứ nhất năm 2022.
Được sự quan tâm của chính quyền địa phương và sự chung sức, đồng lòng của người dân, làng Kon Mơ Nay Sơ Lam 1 (phường Trường Chinh, thành phố Kon Tum) đã xây dựng được nhà rông mới theo đúng truyền thống của dân tộc Ba Na.
Trời chợt nắng, chợt mưa. Mặc cho tiết trời “đỏng đảnh”, hơn 100 người dân làng Kon Nhên (xã Đăk Ruồng, huyện Kon Rẫy) vẫn không ngơi tay, hăng hái chẻ tre, chặt mây, xếp lá, lợp mái nhà rông - “trái tim” của làng.
Một chiều cuối thu, trời đổ cơn mưa bất chợt, nghệ nhân A Yưk ở làng Klâu Ngol Zố (xã Ia Chim, thành phố Kon Tum) không thể lên chăm rẫy như mọi ngày. Ngồi trong căn nhà nhỏ, như thói quen, ông lại mang những tượng gỗ đang tạc dở ra ngắm nghía. Mấy đứa con, cháu trong nhà thì quây quần, háo hức bên A Yưk để được xem tượng, nghe những câu chuyện ông kể.
Bằng tình yêu và lòng đam mê, bà Lương Thị Hoa, dân tộc Thái, thôn 8, xã Ia Đal, huyện Ia H’Drai đã “nối” lại vòng đời thổ cẩm. Sản phẩm thổ cẩm - niềm tự hào của người Thái đang dần hồi phục.
Ngồi bên ô cửa sổ, nghệ nhân ưu tú A Né (94 tuổi) say sưa đánh đàn ting ning. Cây đàn do chính tay ông làm ra và đã gắn bó với ông hàng chục năm nay. Âm thanh phát ra từ cây đàn như kể lại những thăng trầm trong cuộc đời của nghệ nhân A Né với nhiều ký ức đẹp, vui vẻ xen lẫn nỗi buồn, nỗi nhớ.
Theo dấu chân thanh niên tình nguyện hè, tôi đến với xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi. Và giữa núi rừng, tôi được chiêu đãi món ếch nấu lồ ô – một trong những món ăn độc đáo của người Giẻ Triêng ở vùng đất này. Với nguồn nguyên vật liệu mộc mạc, dân dã kết hợp sự chế biến khéo léo theo cách của người Giẻ Triêng, tạo nên một món ăn riêng biệt, thấm đậm hương vị núi rừng.
Từ bao đời nay, dân làng Plei Lay ở xã Ia Chim (thành phố Kon Tum) luôn gìn giữ, phát huy văn hóa cồng chiêng của dân tộc mình. Trong làng hiện có nhiều gia đình sở hữu bộ chiêng quý; có nhiều nghệ nhân cồng chiêng tâm huyết và tài năng. Tất cả như “báu vật sống” đang tiếp nối truyền thống, gìn giữ và bảo tồn để cho tiếng cồng chiêng mãi ngân vang.
Tiếng cồng chiêng của dân làng O, xã Ya Xiêr (huyện Sa Thầy) ngân vang như tiếng nước cuồn cuộn chảy, tiếng bước chân của những người thợ săn, tiếng chim líu lo trong rừng. Cầm trịch và giữ nhịp chiêng làng O ngân vang trong lễ hội là A Lươn.
Các DTTS ở Kon Tum như Ba Na, Xơ Đăng, Gia Rai, Gié – Triêng, Rơ Măm, Brâu, sở hữu kho tàng văn hóa truyền thống phong phú. Trong đó, sử thi (còn gọi là trường ca) là một loại hình nghệ thuật đặc biệt, không chỉ là những câu chuyện dài được kể bằng lời hát, mà còn thể hiện cách nhìn nhận thế giới, cuộc sống và những điều nhân văn trong cộng đồng mỗi dân tộc.