Nghề đan lát ở Rờ Kơi

Trước mái hiên nhà, nghệ nhân A Đeng (80 tuổi, làng Gia Xiêng) đang khẩn trương hoàn thành nốt công đoạn cuối cùng của chiếc gùi. Ở xã Rờ Kơi, ông nổi tiếng là nghệ nhân có tài đan lát khéo và nhanh nhất nhì xã. Dừng đôi tay, nghệ nhân A Đeng cho biết: “Nghề đan lát của người Hà Lăng đã có từ rất lâu rồi, các sản phẩm được bán rộng rãi trên khắp tỉnh, khách hàng rất thích các đồ đan lát của chúng tôi”.

Theo nghệ nhân A Đeng, nghề đan lát truyền thống của người Hà Lăng được truyền lại hàng trăm năm nay. Theo tục lệ, người con trai lớn lên sẽ được cha ông mình dạy lại cho nghề đan lát. Bởi chỉ cần nhìn vào chiếc gùi, hay từ cái rổ, cái rá cho đến cái nia là đủ biết sự khéo léo, chăm chỉ, cần cù của người đàn ông Hà Lăng. Chính vì thế, năm 20 tuổi, ông đã thành thạo đan gùi, rổ, rá để dùng trong sinh hoạt hằng ngày.

Nghệ nhân A Đeng với những đồ đan lát độc đáo. Ảnh: NS

Người Hà Lăng có rất nhiều loại gùi, phổ biến là “Kak”- loại gùi không có nắp nhưng đan dày khít, với nhiều cỡ to, nhỏ khác nhau, dùng để đựng lúa, đựng rau, đồ đạc trong nhà. Chiếc gùi “Ktúp” để bỏ gạo vào sàng, sảy sau khi lúa được giã bong vỏ. Đặc biệt là chiếc gùi “Krok” được đan bằng mây kỹ càng, tinh xảo, có nắp đậy, hình thù giống như chiếc ba lô bây giờ. Từ trước đến nay, gùi “Krok” luôn là vật bất ly thân của đàn ông Hà Lăng khi đi rừng; dùng để đựng cơm, đựng chim thú khi đi săn. Đeo trên vai, gùi “Krok” nằm gọn trên lưng nên rất gọn nhẹ, dễ di chuyển.

Khác với nghệ nhân A Đeng thành thạo đan lát từ rất sớm, già A Ling (83 tuổi, làng Đăk Đe) sau khi nghỉ hưu mới học đan lát. Già A Ling chia sẻ: “Lúc nghỉ hưu tôi đã 54 tuổi, thời điểm đó mới bắt đầu mày mò học đan lát, ngày nào cũng sang nhà anh trai ở bên kia đường để học từ những cái cơ bản đến cái khó nhất. Tôi phải mất hơn một năm để thành thạo và đan hoàn chỉnh chiếc gùi, chiếc rổ đơn giản”.

Theo già A Ling, để hoàn thiện một sản phẩm như gùi, rổ, rá, yêu cầu rất nhiều công đoạn như đi lấy lồ ô, tre, nứa ở trên rừng. Sau đó, phải chẻ ra nhiều sợi nan nhỏ mới tiến hành đan. Đối với các sản phẩm có yêu cầu họa tiết, hoa văn thì khâu chuẩn bị phải tốn nhiều thời gian hơn. Người nghệ nhân phải dành nhiều thời gian để tính toán, đếm sợi, chia sợi để tạo nên một sản phẩm đan đẹp nhất.

Hiện nay, ngoài các vật dụng quen thuộc như gùi, rổ, rá, những nghệ nhân có tay nghề cao còn làm thêm mô hình nhà rông, túi đựng chiêng để bán cho khách hàng trong và ngoài xã. 

Các nghệ nhân đan lát của xã Rờ Kơi đang cùng nhau đan những chiếc rá để kịp giao cho khách. Ảnh: N.S

Được già A Ling truyền nghề, anh A Tiai (30 tuổi, làng Rờ Kơi) đã trở thành một trong những người trẻ có tay nghề đan lát khá ở xã Rờ Kơi. Anh A Tiai phấn khởi nói: “Trong những đồ đan lát của người Hà Lăng, gùi là một trong những sản phẩm đan khó nhất. Đối với những chiếc gùi phải đan 2 lớp đòi hỏi người nghệ nhân phải cần mẫn, kiên trì và đặc biệt phải khéo léo. Còn đối với những chiếc gùi “cao cấp”– có hoa văn, họa tiết đặc sắc thì người làm phải biết cách tư duy, sắp xếp bố cục để cho ra một sản phẩm chất lượng, thể hiện được văn hóa dân tộc của mình”- anh A Tiai cho biết thêm.

Bà Y Chít - Phó Chủ tịch UBND xã Rờ Kơi cho biết: Toàn xã hiện có gần 90 người biết đan lát và 30 người có thu nhập từ nghề này. Các sản phẩm của những nghệ nhân làm ra như gùi, rổ, rá, nia, được khách hàng trong và ngoài xã ưa chuộng và đặt mua nhiều. Tuy nhiên, trên địa bàn xã, nhiều bạn trẻ lại không mấy mặn mà với việc đan lát. Vì vậy, để nghề không bị mai một, xã khuyến khích người dân duy trì nghề truyền thống và truyền cho thế hệ trẻ đề gìn giữ nghề truyền thống.   

Nay Săt