Sôi động lớp chỉnh chiêng nâng cao

Trao giấy chứng nhận và tặng giấy khen cho các học viên xuất sắc tại lớp tập huấn chỉnh chiêng nâng cao. Ảnh: HT

Khác với những lớp học thông thường, lớp chỉnh chiêng nâng cao lần này quy tụ 18 học viên là những nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân dân gian thạo nghề đã từng tham gia các lớp chỉnh chiêng cơ bản trong các năm trước. Họ là người Ba Na, Xơ Đăng, Gié - Triêng, Brâu, Gia Rai... đến từ nhiều địa phương khác nhau trên địa bàn tỉnh, nhưng đều có điểm chung là tình yêu, khát khao mãnh liệt trong khôi phục thang âm cồng chiêng cổ của dân tộc mình.

Lần này, đồng hành với lớp học tiếp tục là Nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian Bùi Trọng Hiền ở Viện Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (Bộ VH,TT&DL). Với lối giảng dạy gần gũi, tận tâm và tràn đầy nhiệt huyết, ông Bùi Trọng Hiền không chỉ mang đến kiến thức mà còn “truyền lửa” đam mê cho các học viên tại lớp học.

Theo giảng viên Bùi Trọng Hiền, những kỹ năng chỉnh chiêng nâng cao tại lớp tập huấn lần này không chỉ là để âm thanh được “đúng”, mà là để tiếng chiêng “có hồn”, để người nghe cảm nhận được sự rung động bên trong, sự tinh tế trong cộng hưởng âm thanh. Người chỉnh chiêng nâng cao phải nắm rõ cấu trúc âm nhạc không chỉ của dân tộc mình mà của nhiều dân tộc khác, từ đó, trở thành những “thầy giáo” thực thụ trong cộng đồng, truyền dạy cho các lớp nghệ nhân sau.

Nghệ nhân A Huyền (38 tuổi, dân tộc Xơ Đăng - nhánh Xơ Teng) hiện đang sinh sống tại khối 3 (thị trấn Đăk Tô, huyện Đăk Tô) từ lâu đã nổi tiếng là người am hiểu sâu sắc các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình. Lớn lên giữa núi rừng Kon Tum, A Huyền sớm cảm nhận được sự rung động kỳ diệu từ những thanh âm mộc mạc. Nhờ nền tảng kiến thức vững chắc về cấu trúc thang âm của dân tộc, anh không chỉ thạo chơi nhạc cụ truyền thống mà còn có thể chỉnh sửa, chế tác, cải tiến nhiều loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc phục vụ biểu diễn, truyền dạy.

Tình yêu với âm thanh truyền thống đã thôi thúc nghệ nhân A Huyền đến với cồng chiêng. Dù tiếp cận sau so với các nhạc cụ khác, nhưng bằng năng khiếu và tình yêu mãnh liệt, anh A Huyền đã nhanh chóng am hiểu thang âm và những giá trị nghệ thuật, văn hóa tinh thần mà cồng chiêng của người Xơ Đăng mang lại. Vì vậy, khi tham gia lớp chỉnh âm cồng chiêng nâng cao lần này, anh A Huyền cho biết không chỉ muốn nâng cao kỹ năng cho bản thân, mà còn tích lũy thêm kinh nghiệm nhằm truyền dạy lại cho lớp trẻ tại địa phương.

Nghệ nhân A Huyền chia sẻ: Không phải chiếc chiêng nào cứ gõ lên là phát ra âm thanh hay. Cồng chiêng có linh hồn, và người chỉnh chiêng cần phải biết lắng nghe, trò chuyện với nó. Lớp học này giúp tôi am hiểu về nhạc lý, thang âm cồng chiêng, từ đó, hiểu được tiếng nói của chiêng, giúp nó phát ra đúng thanh âm cần có.

Các nghệ nhân đang say sưa chỉnh chiêng tại lớp học. Ảnh: HT

Bên trong căn nhà rông truyền thống, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo, các học viên say sưa gò, nắn những chiếc chiêng bị hỏng. Dụng cụ chỉnh chiêng chạm vào mặt chiêng với những nhịp gõ dứt khoát, âm thanh leng keng vang lên từng hồi. Các học viên dò theo âm thanh mẫu được phát ra từ chiếc máy đặt ở góc phòng rồi lắng nghe và chỉnh theo. Quá trình lặp lại cho đến khi âm thanh từ chiêng đạt cao độ bằng với âm thanh mẫu.

Mỗi lần chỉnh xong một chiếc chiêng, ai nấy đều vui mừng, phấn khởi, mồ hôi rịn ra trên trán, mọi người nhìn nhau nở nụ cười rạng rỡ, chia sẻ với nhau niềm vui chung.

Nghệ nhân A Hlik (49 tuổi, dân tộc Gia Rai) ở thôn Plei Druân (xã Ia Chim, thành phố Kon Tum) là đội trưởng đội cồng chiêng của làng. Ông có đóng góp quan trọng trong công tác bảo tồn, gìn giữ văn hóa tại địa phương, vận động thế hệ trẻ  tích cực luyện tập và gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Từng tham gia lớp chỉnh chiêng cơ bản, khi quay lại với lớp nâng cao lần này, ông A Hlik không giấu được sự xúc động. Ngay sau buổi học đầu tiên, ông chia sẻ: Trước giờ mình đánh chiêng theo cảm nhận, theo truyền thống từ cha ông. Nay được học về nhạc lý, cảm âm, hiểu rõ vì sao chiêng bị “lạc giọng” mới thấy thật sự hay và bổ ích. Từ nay những chiếc chiêng hư sẽ được phục dựng, không sợ bỏ trong góc nhà nữa. Kết thúc khóa học, tôi dự định sẽ tiếp tục trau dồi kỹ năng để có thể tự tay chỉnh sửa những bộ chiêng trong làng, giúp khôi phục lại âm thanh nguyên bản của các chiêng bị hư hỏng. Bên cạnh đó, tôi mong muốn lan tỏa kỹ thuật đó đến các vùng lân cận, hỗ trợ bà con trong việc bảo tồn bộ chiêng của mình”.

Ông Phan Văn Hoàng – Phó Giám đốc Sở VH,TT&DL cho biết: Đây là lớp học nâng cao, được xây dựng dành riêng cho những học viên đã hoàn thành lớp cơ bản trước đó. Họ là những người đã có nền tảng về kỹ thuật chỉnh âm, thẩm âm cồng chiêng. Qua lớp học không chỉ giúp các học viên nắm vững kỹ năng mà còn đào tạo trở thành những hạt nhân truyền dạy trong cộng đồng. Các học viên sau lớp học sẽ được tạo điều kiện tiếp cận các chương trình hỗ trợ truyền dạy tại địa phương, góp phần lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa giá trị của không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Đây là cách chủ động bảo tồn di sản bằng chính người dân tại chỗ, những cộng đồng đang sống cùng cồng chiêng mỗi ngày.       

Hoàng Thanh