Từ khung dệt nhỏ đến giấc mơ lớn

Ngồi trong gian hàng tràn ngập sắc màu truyền thống, chị Y Thoai kể tôi nghe về hành trình giữ nghề dệt đầy cảm xúc: “Từ nhỏ, tôi đã mê mẩn nhìn mẹ và các chị dệt thổ cẩm. Tôi được nghe họ kể rằng, mỗi nét hoa văn trên tấm vải đều là câu chuyện của làng, của con người Ba Na chúng tôi”.

Lớn lên trong cái nôi văn hóa Ba Na, chị Y Thoai (sinh năm 1977) được làm quen với nghề dệt từ năm 11 tuổi. Chị kể rằng, ngày ấy, khi bạn bè còn rong chơi, chị đã theo người lớn lên rừng nhặt bông, rồi tự tập kéo sợi từ những mảnh vụn xin được.

Chị nhớ lại: Lúc ấy tay nghề còn non, sợ làm hỏng quả bông quý giá, tôi chỉ dám xin những mảnh vụn để kéo thử. Nhưng từng chút một, tôi kiên trì học hỏi, tự khám phá, tự rèn giũa để rồi cũng dệt được tấm vải đầu tiên trong đời mình.

Chị Y Thoai giới thiệu về chiếc váy thổ cẩm cách điệu hiện đại. Ảnh: N.Ê

Nhờ sự kiên trì đó, ở tuổi 18, chị Y Thoai đã trở thành một nghệ nhân khéo tay nổi tiếng trong vùng. Không chỉ học dệt thổ cẩm, chị còn mày mò học hỏi thêm về nghề truyền thống khác của dân tộc mình và đồng bào DTTS khác trong vùng.

Càng hiểu biết sâu sắc hơn về các nghề truyền thống, chị nhận ra rằng, mỗi sản phẩm ấy đều chứa đựng câu chuyện sống động, là tinh hoa văn hóa của cả một dân tộc. Từ đó chị luôn mong muốn đưa câu chuyện ấy đi xa hơn, để nhiều người biết đến và trân trọng những giá trị văn hóa ấy.

Cơ duyên đưa chị Y Thoai vào Thành phố Hồ Chí Minh học nghề may đã mở ra cánh cửa mới. Ban ngày chị làm việc tại một cửa hàng may, tối đến lại miệt mài học may từ những người thợ lành nghề. Từng đường kim, mũi chỉ trên những sản phẩm hiện đại đã giúp chị mở rộng tầm nhìn về cách kết hợp giữa truyền thống và xu hướng mới. Đến khi trở lại Kon Tum, chị mang theo quyết tâm kết nối nghề dệt truyền thống với thị trường rộng lớn hơn. Tuy nhiên, con đường ấy không trải hoa hồng, bởi ngày đó, cuộc sống khó khăn, chị vừa muốn giữ nghề vừa phải kiếm sống nuôi gia đình.

Dù khó khăn chồng chất, nhưng nhiệt huyết vẫn luôn cháy bỏng, từ tích cóp chị đã mở một cửa hàng nhỏ. Ban đầu, chị Y Thoai tập trung tìm hiểu nhu cầu thị trường, thiết kế các sản phẩm thổ cẩm phù hợp. Từ trang phục truyền thống đến túi xách, gối, mỗi sản phẩm đều mang nét riêng, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Chị cũng kết nối với các nghệ nhân trong vùng để mở rộng sản xuất, tạo việc làm và giữ gìn nghề dệt thổ cẩm.

Chị Y Thoai (thứ 2 từ trái sang) luôn cố gắng truyền lại nghề cho lớp trẻ. Ảnh: N.Ê

Những nỗ lực của chị Y Thoai còn ở cách chị mang văn hóa dân tộc đến với mọi người. Khách du lịch khi đến cửa hàng của chị, kể cả khách nước ngoài đều rất thích thú khi được xem dệt thổ cẩm. “Một số khách người nước ngoài vào tham quan, dù không hiểu ngôn ngữ, chỉ qua ánh mắt và nụ cười, tôi biết họ cảm nhận được câu chuyện từ từng nét hoa văn trên những tấm thổ cẩm”- chị kể lại.

Sản phẩm của chị dần được biết đến ở nhiều nơi, từ các huyện lân cận đến các tỉnh thành khác, thậm chí cả khách hàng quốc tế. Nhưng điều khiến chị tự hào nhất không chỉ là số lượng sản phẩm được bán ra, mà là giá trị văn hóa được lan tỏa.

Chị bộc bạch: Khi khách hàng đến cửa hàng, tôi luôn muốn rằng họ sẽ không những chọn được những chiếc váy, món đồ vừa ý, mà còn được nghe, được hiểu ý nghĩa câu chuyện xoay quanh món đồ đó. Với tôi điều quan trọng hơn hết mình tạo ra được giá trị của sản phẩm là ở chỗ người dùng hiểu về nó, về những từng hoa văn được nghệ nhân dệt trên tấm thổ cẩm.

Đến nay, cửa hàng thổ cẩm Tây Nguyên - Y Thoai vẫn luôn là điểm đến quen thuộc của nhiều khách hàng. Không gian nhỏ xinh ấy vừa là nơi chị Y Thoai trưng bày sản phẩm, vừa là nơi chị dạy nghề cho lớp trẻ để gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc.

Hiện tại, cửa hàng của chị Y Thoai đã kết nối được với 32 nghệ nhân trong vùng và tạo việc làm thường xuyên cho 3 lao động. Đặc biệt, chị còn thiết kế những chiếc váy thổ cẩm cách điệu hiện đại, phù hợp với giới trẻ. Trong tương lai, chị dự định mở rộng sản xuất thêm các sản phẩm thủ công khác như vòng tay, trang sức handmade, đồng thời tiếp tục đào tạo lớp trẻ để tiếp nối nghề.

Chị chia sẻ: Tôi luôn cố gắng truyền lại nghề cho lớp trẻ, để làm sao nghề dệt sẽ còn được lưu giữ mãi. Tôi muốn con cháu mình khi nhìn tấm thổ cẩm sẽ tự hào rằng đây là di sản cha ông để lại, là giá trị trường tồn với thời gian.

Hành trình của chị Y Thoai là minh chứng cho tình yêu nghề dệt thổ cẩm và ý chí vươn lên không ngừng. Từ cô bé say mê quan sát những đôi tay khéo léo bên khung dệt, chị đã trở thành người kết nối, không chỉ tạo sinh kế cho bà con mà còn là "đại sứ" lan tỏa nét đẹp văn hóa của dân tộc đến muôn nơi. Những tấm thổ cẩm mang đậm văn hóa của người Ba Na dưới bàn tay chị đã vươn xa, hòa quyện giá trị truyền thống với nhịp sống hiện đại, để những nét văn hóa ấy được lưu giữ mãi./.

NÊL ÊBAN