Làm gì để chống ô nhiễm nhựa?

Rác thải nhựa chiếm tỷ lệ lớn, chủ yếu được xử lý bằng biện pháp đốt và chôn lấp. Ảnh: TH

“Dù sống ở bất cứ đâu trên Trái đất, chúng ta đều không nằm ngoài tác động của rác thải nhựa”- câu nói này thoạt nghe có vẻ “hơi quá”, nhưng đó là sự thật.

Tôi nghĩ tới câu nói ấy khi đi ngang qua một đống rác bên đường, một phần vì nó nhiều và gây ô nhiễm, nhưng chủ yếu là vì những túi nilon xanh đỏ, đen, trắng. Dù mỗi sáng, chị em công nhân môi trường đô thị đều thu gom, vận chuyển đi, nhưng chỉ đến chiều lại chất đống.

Theo phân tích của các chuyên gia, ảnh hưởng của túi nilon đến với môi trường và sức khỏe là rất lớn, bởi chúng không dễ bị phân hủy dưới tác dụng của môi trường tự nhiên. Một túi nilon mỏng manh phải mất hàng trăm năm đến hàng nghìn năm mới bị phân hủy hoàn toàn.

Có thể nói, rác thải nhựa đã và đang là một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất hiện nay. 

Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), năm 2024, ước tính Việt Nam phát sinh khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa; 90% được xử lý theo cách chôn, lấp, đốt và chỉ có 10% được tái chế.

Tại Kon Tum, tuy chưa có một cuộc khảo sát nào được tiến hành nên không có số liệu cụ thể, nhưng theo ước tính từ Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Kon Tum, 70% trong tổng số hàng trăm tấn rác thải được thu gom, xử lý mỗi ngày ở thành phố Kon Tum là rác thải nhựa các loại.

Ở nhà máy xử lý chất thải rắn Đăk Hà của Công ty TNHH Thương mại và Công nghệ Môi trường DH (huyện Đăk Hà), rác thải nhựa cũng chiếm tỷ lệ lớn. “Rác thải chủ yếu là các sản phẩm từ nhựa, đặc biệt là túi nilon dùng một lần”- một công nhân cho biết.

Trong nỗ lực giảm rác thải nhựa, tiến tới mục tiêu không có rác thải nhựa trong thiên nhiên, nhiều chiến lược, chính sách, chương trình quan trọng được ban hành, triển khai. Trong đó, từ năm 2020, với Luật Bảo vệ môi trường, nước ta đã chọn hướng đi mới, chuyển sang phòng ngừa từ đầu, tái sử dụng, tái chế rác thải nhựa.

Năm 2022, Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp rác thải nhựa. Mục tiêu là đến năm 2030 giảm 75% lượng rác thải nhựa trên biển và loại bỏ hoàn toàn túi nilon khó phân hủy tại các hệ thống bán lẻ, như chợ, siêu thị.

Ở góc độ địa phương, tỉnh đã có các hành động mạnh mẽ nhằm chống và giảm rác thải nhựa, nhất là những năm gần đây. Trong đó, năm 2019, các sở, ngành, địa phương đã ký Bản cam kết chung tay thực hiện phong trào “Chống rác thải nhựa”.

Tăng cường tuyên truyền người tiêu dùng sử dụng sản phẩm có bao bì thân thiện với môi trường. Ảnh: T.H

Năm 2020, các sở, ban ngành, chính quyền cấp huyện, Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh xây dựng kế hoạch giảm thiểu, phân loại, thu gom, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải nhựa.

Các phong trào, mô hình chống chất thải nhựa, giảm thiểu chất thải nhựa, phân loại và thu gom chất thải nhựa được đẩy mạnh. Tỉnh có chính sách hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động giảm thiểu chất thải nhựa, phân loại, thu gom, tái sử dụng, tái chế, xử lý chất thải nhựa.

Trong thời gian gần đây, hoạt động bảo vệ môi trường đã nổi lên mạnh mẽ và sôi động trong cộng đồng, nhất là ở các tổ chức hội, đoàn thể. Đặc biệt, bằng những hành động cụ thể và mô hình thiết thực, đoàn viên, thanh niên đã phát huy vai trò xung kích trong hành trình chung chống rác thải nhựa

Nhưng từ thực tế có thể thấy rằng, cuộc chiến chống rác nhựa vẫn rất khó khăn. Sự tiện ích mang lại trong sinh hoạt hàng ngày là lý do để rác thải nhựa, nhất là túi nilon, “phủ sóng” khắp nơi. Đi chợ, dù một vài món hàng hay nhiều món hàng, cứ thế bỏ vào túi nilon xách về, vừa gọn, vừa sạch. Dọn dẹp nhà cửa, mọi thứ rác thải, đồ bỏ đi, nhét vào túi nilon, đem ra thùng rác là xong, nhanh gọn, sạch sẽ.

Và cũng chính sự lạm dụng ấy mà ngày nay, túi nilon thải ra tràn ngập ngoài bãi rác, vương vãi khắp đường sá, mương máng, bị vùi dưới đất sâu, rồi phải đến hàng trăm năm sau mới có thể phân hủy hết.

Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng chủ yếu vẫn là khâu phân loại, thu hồi, tái chế và xử lý rác thải nhựa còn hạn chế; ý thức, hành vi tiêu dùng còn coi trọng “tiện lợi và giá rẻ”. Trong các loại đồ nhựa có giá rẻ, rất tiện dụng, rất dễ mua, thậm chí khi đi mua sắm còn được miễn phí.

Ngày Môi trường thế giới 5/6 năm nay có chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa”. Chủ đề này không chỉ cho thấy tính nghiêm trọng của ô nhiễm rác thải nhựa mà còn kêu gọi hành động quyết liệt để giải quyết vấn nạn này.

Vậy cần làm gì để chống ô nhiễm nhựa?

Theo các chuyên gia môi trường, chống ô nhiễm rác thải nhựa cần trở thành một trong những ưu tiên cao nhất trong mọi quyết sách phát triển, là tiêu chuẩn quản lý sản xuất, tiêu dùng của mọi cấp, mọi ngành, mọi doanh nghiệp và mọi người dân.

Đây là hành trình đòi hỏi sự vào cuộc của Nhà nước, doanh nghiệp và mỗi cá nhân. Trong đó, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất xanh, đầu tư hệ thống thu gom, tái chế và hoàn thiện cơ chế quản lý chất thải đồng bộ là động lực; thay đổi hành vi tiêu dùng là yếu tố then chốt.

Chính sách không thể thành công nếu doanh nghiệp vẫn “vô tư” sản xuất nhựa dùng một lần; người dân vẫn thoải mái mua, sử dụng và xả sản phẩm nhựa ra môi trường.

Như vậy, cần tiết giảm từ nguồn, thông qua phát triển sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường, sản phẩm tái chế; quy định tỷ lệ tái chế trong mỗi sản phẩm nhựa.

Tiếp đó là truyền thông, giáo dục, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi từ những hành động nhỏ, như hạn chế sử dụng túi nilon, sử dụng chai và lọ thủy tinh thay vì nhựa, ưu tiên mua sản phẩm đóng hộp giấy thay vì hộp nhựa.

Hãy tưởng tượng, một gia đình tiêu thụ hết 10 túi nilon/ngày, nếu từ bỏ thói quen ấy, dùng các sản phẩm sử dụng nhiều lần sẽ giảm được 10 túi thải ra môi trường, vậy nhiều, rất nhiều gia đình cùng làm như vậy thì sao? Thiết nghĩ, đây là câu hỏi không khó!                                   

Thành Hưng